Kristal metamfetaminin əsas istehsalçısına çevrilən Əfqanıstan - Narkotik "zavodları"nın sayı artır
Əfqanıstanda narkotik biznesi sürətlə inkişaf edir. Ölkə həmişə fəal şəkildə narkotik yetişdirib və satıb. “Taliban” rejimində onların həcmi daha da artır.
“Al arabiya post” xəbər verir ki, Əfqanıstan uzun müddətdir heroinlə əlaqəlidir, lakin son illər o, həm də başqa bir asılılıq yaradan narkotik maddə olan kristal metamfetaminin əsas istehsalçısına çevrilib.
Ticarətlə məşğul olan bir mənbə deyir ki, hazırda ölkənin cənub-qərbində narkotik istehsal edən ucqar bir rayonda 500-dən çox müvəqqəti “zavod” tərəfindən hər gün təxminən 3000 kq kristal metamfetamin istehsal olunur. Metamfetaminin artmasına, yerli olaraq “umman” kimi tanınan adi, yabanı ot olan efedranın dərmanın əsas tərkib hissələrindən birini hazırlamaq üçün istifadə oluna biləcəyi kəşfi təkan verib: Efedrin. Əfqan metamfetamin ticarətinin mərkəzi kimi xidmət edən səhranın dərinliklərində yerləşən bazarda zavodun nəhəng kurqanları əvvəllər heç vaxt görülməmiş miqyasda satılır. Əvvəllər “Taliban” efedradan vergi alırdı. Amma bu yaxınlarda o qədər də geniş yayılmayan bir fərmanla onun becərilməsinə qadağa qoyulduğunu elan edib.
Hal-hazırda, onlar metamfetamin laboratoriyalarının işləməsinə icazə verməyə davam edirlər. Ticarətlə məşğul olan bir əfqan “Al arabiya post”-a gülümsəyərək deyib ki, efedra qadağası sadəcə olaraq metamfetaminin topdansatış qiymətinin bir gecədə ikiqat artmasına səbəb olub, hələ də gələcək istehsalda istifadə etmək üçün zavodun təchizatı ilə dolu anbarlar var.
Doktor David Mansfield Əfqanıstanın narkotik ticarəti üzrə aparıcı ekspertdir və prosesdə iştirak edən laboratoriyaları müəyyən edən peyk görüntülərinin köməyi ilə metamfetamin istehsalının artımını izləyir. O deyir ki, efedra qadağası məhsulun artıq yığıldığı vaxta təsadüf edir, “buna görə də əsl təsir, efedra məhsulunun vaxtı gələn ilin iyuluna qədər hiss olunmayacaq”. Doktor Mansfield hesab edir ki, Əfqanıstanda istehsal olunan metamfetaminin miqdarı ölkədəki digər narkotik maddə olan heroinin miqdarından çox ola bilər. Ölkənin xaşxaş tarlalarından yığılan tiryəkin artıq dünya tədarükünün təxminən 80%-nin mənbəyi olduğu təxmin edilir və o da sürətlə inkişaf edir. Doktor Mansfieldin sözlərinə görə, “Taliban”ın narkotiklərdən əldə etdiyi məbləğlər tez-tez şişirdilir və digər gəlir mənbələrindən daha az əhəmiyyət kəsb edir. Lakin o, təxmin edir ki, 2020-ci ildə onlar dərman istehsalına görə vergilərdən təxminən 35 milyon dollar əldə ediblər - onlara lazım olan məbləğ.
Son həftələr Əfqanıstanda fermerlər tarlalarını hazırlamaq və tiryək toxumu əkməklə məşğuldur. Qəndəhar şəhəri yaxınlığında torpaq qazan Məhəmməd Qəni deyir ki, “biz bunun zərərli olduğunu bilirik, amma bizim yetişdirdiyimiz başqa heç nə pul qazandırmır”.
Əfqanıstanın iqtisadiyyatı bu ilin əvvəlində “Taliban”ın ələ keçirilməsinə cavab olaraq beynəlxalq dəstəyin geri çəkilməsindən sonra çökür və bir çox fermer üçün tiryək ən təhlükəsiz variant kimi görünür. “Taliban”ın sonda tiryək becərilməsini qadağan edə biləcəyi fərziyyələri qiymətlərin artmasına səbəb olub və bu da öz növbəsində fermerlərin fikrincə, onları daha çox tiryək əkməyə təşviq edir.
Hələlik ticarət çiçəklənir. Əvvəllər rüşvətxor dövlət məmurlarının pulunu ödəyən, qalın qara pasta kisələrini gizlicə satan tiryək alverçiləri indi bazarlarda piştaxtalar qurub. Topdan satıcılardan biri gülərək, “Taliban” ölkəni azad etdikdən sonra biz tamamilə azad olduq” deyir.
Helmand əyalətində satıcılar BBC-nin böyük tiryək bazarının çəkilişinə mane olub və oranı “məhdudiyyətli ərazi” adlandırıblar.
“Taliban”ın Kabildəki sözçüsü Bilal Kərimi BBC-yə bildirib ki, hazırkı hökumət fermerlər üçün alternativlər tapmağa çalışır: “Biz insanlara başqa bir şey təklif etmədən bunu əllərindən ala bilmərik. Narkotik istehsalının aradan qaldırılması həm Əfqanıstana, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə kömək edəcək, “deməli, dünya da kömək etməlidir”.
Qrupun hakimiyyətdə olduğu ilk dövrdə onlar, nəhayət, tiryəki qadağan edib. Lakin onların üsyanı zamanı ondan alınan vergilər gəlir mənbəyinə çevrilib, baxmayaraq ki, bunu açıq şəkildə inkar edilər. Bəzi tacirlərin sözlərinə görə, “Taliban” istəsə, narkotik qadağasını effektiv şəkildə yenidən tətbiq edə bilər: “Beynəlxalq ictimaiyyət Əfqanıstan xalqına kömək etməsə, heç birimiz onlara tiryəki qadağan etməyə imkan verməyəcəyik. Əks halda ac qalacağıq və ailəmizə baxa bilməyəcəyik”.
Helmandda çoxlu sayda tiryək satışı üçün nəzərdə tutulmuş bazar köşkləri ilə yanaşı, hər birində 60-70 nəfərin işlədiyi fabriklər var ki, onlar heroin emal edir. Narkotik qaçaqmalçılıq yolu ilə Pakistan və İrana, sonra isə qərbə, dünyanın qalan hissəsinə, o cümlədən Avropaya aparılır. Yerli mənbələrin dediyinə görə, ixrac üçün bir kiloqram heroinin qiyməti təxminən 210.000 Pakistan rupisinə (900 funt sterlinq; 1.190 ABŞ dolları) başa gəlir.
İngiltərədən olan keçmiş narkotik satıcısı BBC-yə bildirib ki, bir kiloqram Böyük Britaniyaya çatanda və müxtəlif qarışdırıcı maddələrlə kəsiləndə onun bazar dəyəri təxminən 66.000 dollar olur. Bu qazancın böyük hissəsi narkotikləri beynəlxalq daşınma ilə məşğul olanlar tərəfindən əldə edilir, lakin “Taliban” istehsalçılardan vergi alır.
Ölkədə narkotik ticarəti təkcə ixracla məhdudlaşmır. Bu, yüksək səviyyədə asılı olan Əfqanıstan əhalisinə də dağıdıcı təsir göstərib. Paytaxt Kabilin yol kənarında yüzlərlə kişi kiçik qruplar halında toplaşaraq metamfetamin və heroin çəkir. Onlardan biri deyir ki, narkotiklər indi Əfqanıstanda istehsal olunur, daha ucuzdur, əvvəllər İrandan gətirirdilər: “Metamfetaminin bir qramı 1500 əfqan (15 dollar) idisə, indi 30-40 əfqandır (0,31-0,41 dollar). Vəziyyətlər dəhşətlidir, bəziləri kanalizasiyada yaşayır. Hətta it də bizim yaşadığımız kimi yaşamaz”.
Onların sözlərinə görə, “Taliban” onları tez-tez toplayıb imkanları məhdud olan reabilitasiya mərkəzlərinə göndərir, lakin əksəriyyəti birbaşa buraya qayıdır.
Hələlik belə görünür ki, daha çox narkotik həm Əfqanıstanda, həm də xaricdə küçələrə çıxmağa hazırlaşır(azpolitika.info).
