"Bəs o hökuməti orda saxlayan kimdir?"   - Cavanşir Quliyev

Azsiyaset.com Əməkdar incəsənət xadimi, Şimali Kipr Türk Respublikasının Yaxın Şərq (Yakın Doğu) Universitetinin professoru, bəstəkar Cavanşir Quliyevin bakupost.az -a müsahibəsini təqdim edir:

- Yenidən vətəndəsiniz. Xoş gəlmisiniz.

- Xoş gördük.

- 16 ildir Azərbaycandan çıxmısınız. Cəmiyyətimiz Kiprdən necə görünür? Müqayisə edəndə ciddi fərq hiss olunurmu?

- Olmazmı? Orda çox intizamlı bir cəmiyyət, insanların məsuliyyət hissi var. Məsələn, pandemiya dövrü orda cəmiyyət ruh düşkünlüyü yaşamadı. Amma eyni zamanda pandemiyanın qaydalarına tam məsuliyyətlə riayət etdi. Burda isə insanlar məsuliyyətsizdir. Azərbaycanda bir çox insan gördüm ki, peyvənd olunmaq istəmir. Təbii, peyvənd olunmaq məcburi deyil. Amma əgər bu peyvənd vacibdirsə, gərək insan özü gedib vurdursun. Kiprdə insanlar çayxana şayiələri ilə hərəkət etmir. Burda insanlar həkimə, alimə inanmır, amma bazarda göy satanın dediyinə inanır.

- Səbəb səhiyyəmizə olan inamsızlıq ola bilərmi?

- Səhiyyə sisteminin bu gündə olmasında günahkar kimdir? Təbii ki, cəmiyyət, övladlarını zorla həkim etmək istəyən insanlar. Uşaqlarını pulun gücünə Tibb Universitetində oxudurlar. Onlar da sabah gəlib insanları öldürürlər. Ümumilikdə isə ölkədə hamı bir-birindən şikayətçidir. Bir insanın başına iş gələndə şikayət edir. Amma anlamır ki, sabah o özü işə gedəndə başqasının başına problem açır. Bankda işləyən, MİS-də işləyəndən, MİS-də işləyən Bankda işləyəndən şikayətçidir. Bütün bu şikayətçi ordusunun yaranmasına səbəb isə cəmiyyətdir. Azərbaycanda cəmiyyət həm günahkardı, həm də zərərçəkən.

- Ramiz Rövşən demiş, “Hamı günahkardır dünyada, amma dünyada heç kimin günahı yoxdur”...

- Onun kimi bir şey. Hökumət yanlış edir, deyirik. Bəs o hökuməti orda saxlayan kimdir? Cəmiyyət. Amma Kiprdə elə deyil. Mən artıq 16 ildir orda yaşayıram. Bu 16 ildə orda beşinci, ya altıncı baş nazir, dördüncü prezident gördüm. Bir adam iki-üç dəfə baş nazir ola bilir. Amma ard-arda yox, bir neçə ildən bir. Yıxırlar, yenisini gətirirlər. Gələn gedəndən pis olursa, növbəti seçkidə xalq onu yıxır, əvvəlkini seçirlər. Demokratiya budur. Seçmirlər, gedir. Gələn dəfə təbliğatını başqa formada aparır, ortaya proqram qoyur, camaatı inandırır, seçirlər, işləyir. Pis işləyir, yenə seçmirlər. Bizdə bu varmı?

- Bu gün Azərbaycanda müxalifətin varlığı əvvəlki dövrlərlə müqayisədə hiss olunurmu?

- Onu bilmərəm. İnternetdə nə var, onu izləyirəm. Orda da hər şey aysberqin görünən hissəsidir. Təbii ki, rəsmi olaraq müxalifət partiyaları var. Fəaliyyətləri haqqında indi heç nə deyə bilmərəm. Çünki vəziyyəti analiz etmək lazımdır. Hər ölkədə müxalif qüvvələr ehtiyac olanda müxalifətlik edir: yanlışlar olanda, çox böyük problemlər yarananda qarşı tərəf planlarını qoyur ortaya, çıxış yolları təqdim edir. Amma onların fikirlərinə ehtiyac olmayanda, yaxud da meydan az olanda müxalifət hər yerdə susur. Nə edə bilər? Haray-həşir etmək üçün yalan danışmaq lazımdır. Yalan danışmaq istəmirsə, susmalıdır.

- Müharibə dövründə cəmiyyətimiz özünü necə göstərdi?

- Əla. Ölkədə müxalifət qalmadı. Hamı birləşib müharibədə dövlətə dəstək oldu. Torpaqların da böyük hissəsi qaytarıldı. Gözəl oldu. Amma təəssüf ki, o birlik qalıcı olmadı. Müharibə dövrü bir neçə məqamla bağlı analizlərim oldu. Müharibə qığılcımları yayılanda heç kimin gözləmədiyi bir şey baş verdi. Qarabağ uğrunda vuruşan, şəhid olan oğullar Qarabağı görməyən gənclər idi. Onlarda məğlubiyyət kompleksi olmadığı üçün müharibə başlayanda əsas onlar can atdılar döyüşməyə. Çünki ömürlərində hələ uduzmamışdılar. Ruh düşkünlükləri yox idi. Biz qələbəni həm də ona görə qazandıq. Ermənistan bu cür mütəşəkkil bir ordu gözləmirdi. Onların yaddaşında 90-cı illərdəki maddi və mənəvi cəhətdən zəif olan Azərbaycan ordusu qalmışdı.

- Əvvəllər tez-tez müxalif çıxışlar edirdiniz. Müharibədən sonra sanki sükuta qərq olmusunuz. Sərt tənq idlərinizi eşitmirik...

- Mən heç vaxt müxalif insan anlayışını qəbul etməmişəm. Çünki bu yaşıma qədər heç bir partiyanın üzvü olmamışam. Sovet dövründə belə komsomolda deyildim. Əyri gördüyüm nəyisə tənqid etmişəm. Yenə də əyri nələrsə görsəm, susmayacam. Amma məndən müxalifətçilik gözləmək yanlışdır. Bunu müxalifətçi yoldaşlarıma da demişəm. Sabah sizi də tənqid edə bilərəm. Mənim üçün hakimiyyətdə kimin olmasının heç bir fərqi yoxdur. Mən hadisəyə, onun vətənimə, millətimə xeyrinə və ziyanına baxıram, ondan sonra tənqid edirəm. Burda günahkar müxalifət də ola bilər, iqtidar da. Məsələlərə həmişə belə yanaşmışam. Amma təəssüf ki, bizdə tənqid səsləndirən, etiraz edən adama müxalifətçi damğası vururlar. Hətta bu günlərdə mənə dedilər, sən müsavatçısan. Təəccüb etdim. Axı mən heç bir partiyada olmamışam. Müsavata sevgim böyükdür. Mübahisəsiz Azərbaycanın ən qədim partiyası odur. Bir dəfə məcazi mənada demişəm ki, vicdanlı azərbaycanlı artıq müsavatçıdır. Bu, bədii sözdür. Mən “Müsavat” deyərkən Rəsulzadənin dövründəki, heç nədən dövlət yaratmış bir partiyanı nəzərdə tuturdum.

- Sovet dövründə də fikirlərinizi söyləməkdə belə cəsur idiniz?

- O vaxt çayxanalarda danışa bilirdik ancaq (gülür). Çünki nə elə bir mətbuat orqanı var idi, nə televiziya kanalı. Mitinq etməyə icazə verilmirdi. Mitinqi yalnız dövlət edirdi, o da rəsmi bayramlarında. Mən sənə 70-ci illərdən danışıram. Biz də beynimizdə edirdik mitinqi. Fikirlərimizi çayxanalarda bölüşürdük. Tamaşalardan sonra müzakirə üçün toplanırdıq orda, danışırdıq.

- İndi də sizə qarşı qadağalar qoyan mətbu orqanlar, televiziya kanalları var...

- Həm də heç bir səbəb olmadan. Hələ də anlaya bilmirəm niyə... Demokratik ölkədə belə bir halın olması üzücüdür. Ən çox məni üzən isə həmkarlarımın belə bu vəziyyətə etiraz etməməsidir. Məsələn, o vaxt Flora Kərimovaya efir qadağası qoyulanda mən susmadım.

- İki il bundan əvvəl dövlət televiziyası ilə bir insident yaşamışdınız. Sizin iddianızla bağlı AzTV sözçüsü açıqlama yaydı ki, bizim tərəfimizdən Cavanşir Quliyevə heç bir müraciət olmayıb. Bu qalmaqal idi, yoxsa anlaşılmazlıq?

- O açıqlamada böyük bir yalan yazılmışdı. Tamaşanın quruluşçu rejissoru mənə müraciət etdi. Yazışmalarımız da durur, rejissorla Vatsapda iki saat danışığımız olub. Kim istəsə, gedib “Azərcell”in serverlərindən danışıqlarımızı yoxlaya bilər. Əsər məndə var. İnternet yalan danışmır ki! Rejissor mailimə əsəri göndərib. Müraciət yoxdursa, rejissor mənə niyə əsəri göndərsin? Bu müraciət deyilmi? AzTV nə zamandan bəstəkara rəsmi müraciət yollayır? Açıqlamanın özü savadsız idi. Rejissor mənə pyesi yolladı ki, istəyirik, tamaşaya musiqini siz yazasınız. Mən başladım işləməyə. Hətta bir neçə parçanı da hazırlamışdım. Üstündən bir müddət keçəndən sonra mənə zəng vurub dedi ki, bəs, televiziya rəhbərliyi sənə qadağa qoyub. Mənim qalmaqala ehtiyacım olmayıb heç vaxt.

- Sovet dövründə milliyyətçi ruhu gizləmək xüsusilə sənət adamı üçün çətin idi. O dövrdə senzuradan keçməyən əsəriniz olmamış olmaz.

- “Bura vətəndir” mahnım dörd dəfə senzuradan keçməyib.

- Səbəb olaraq nə göstərilirdi?

- Səbəb: “Niyə burda Gəncə sözü var?” Çünki o vaxt şəhərin adı Gəncə deyildi, Kirovabad idi. Sonra saza, zurnaya ilişdilər. Dedilər, niyə burda saz, zurna var? Milliyyətçilikdən, türkçülükdən dəhşətli dərəcədə qorxurdular. Düzdü, o dövrdə aşıqlara xüsusi qadağa yox idi. Dövlət radiosu aşıq havaları verirdi. Amma onları hamarlayıb, müasir mahnı içərisinə salmaq fikir idi. Əslində, düz fikirləşirdilər. Siqnal idi insanlara ki, siz türksünüz. Bu səbəblərdən qəbul etmirdilər. Mən də dirənirdim. Gənc adam bir az enerjili, cəsarətli, maksimalist olur. Onları məcbur etdim ki, mənə tutarlı səbəb açıqlasınlar. O vaxt Bədii Şuranın sədri Cahangir Cahangirov idi. Bir gün notları qoltuğuma vurub gəldim Konservatoriyaya. Açdım notları, qoydum önünə, dedim baxın və mənə yanlışı göstərin. Qatladı dəftəri, dedi, bu olan şeydi. Sən bilirsən məni nə qədər sıxırdılar gənc olanda. Başladı mənə təsəlli verməyə. Dedim, indi belə çıxır ki, siz onların heyfini məndən çıxırsınız? Mən buna görə günahkar deyiləm axı. Mənə məsləhət gördü ki, mahnıda dəyişiklik edim. Təbii ki, heç bir şey etmədim. O özü də yaxşı bilirdi ki, dəyişməyəcəm. Teatr oynayırdıq eləcə. Beşinci dəfə Bədii Şuraya təqdim edəndən sonra mahnı qəbul olundu. Sonra saz üçün ciddi bir əsərim var idi. Bəstəkarlar İttifaqında çaxnaşmaya səbəb olmuşdu. Onu televiziyada səslənməsi üçün aparmamışdım ora. Sadəcə nümayiş üçün aparmışdım. Mübahisələr yarandı əsərin ətrafında. Əslində, mübahisə olması yaxşıdır,əgər peşə mübahisəsidirsə. Amma təəssüflər olsun ki, orda da mənim əsərimin altında siyasi mətləblər axtardılar. Əsəri eşidən kimi ruslar konsert proqramlarına saldılar. Maraqlı idi onlara belə əsər. Bu musiqilərin tamaşaçıları kifayət qədər hazırlıqlı insanlardır. Kulisdən mən tamaşçıların üz ifadələrinə baxırdım. Demirəm bəyəndilər, amma hər halda maraq doğurmuşdu. Həmin marağa görə əsər Avropaya qədər gedib çıxdı. İsveçrədə, Almaniyada, Polşada çalındı, amma Azərbaycanda cəmi bircə dəfə çalındı, o da Bəstəkarlar İttifaqının kiçik konsert salonunda.

- Onunla da kitabı bağlandı?

- Yox, sadəcə bizdə elə konsertlər olmur. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda ciddi əsərlər bir dəfə çalınır. Ya qurultaylarda, ya plenumlarda. İlk dəfə ifa olunur, musiqişünaslar qiymətini verir, vəssalam.

- Bir sözlə, Azərbaycan cəmiyyəti üçün ciddi əsərlər arxiv üçün yazılır.

- Gerçəklik budur. Filarmoniyada, opera konsertlərində nə qədər insan görə bilirsniz zalda? İfaçıların ya qohum-əqrabasıdı, ya da yaxın dost-tanışı. Bir neçə gənc musiqiçi və musiqi tənqidçisindən başqa zalda sıravi opera sevən vətəndaşa rast gəlmək olmur.

- Bu həmişə belə olub, yoxsa insanların zövqü indi daha çox korlanıb?

- Sovet vaxtı bir az çox idi. Çünki əvvəllər cəmiyyətdə ciddi ədəbiyyatla, ciddi sənətlə tanış olan insanların sayı çox idi. İndi azdı. Çünki populyar sənət hamısını öldürüb. Fikir ver, o illərdə, təxminən 50-60-cı illərdən bəhs edirəm, İtaliya, Fransa filmləri dəbdə idi. Baxılırdı. Amma 60-cı ildən sonra bazara çıxarılan Amerika filmləri o zövqü dəyişdi. İnsanlar artıq italyan, fransız filmlərinə ekzotika kimi baxmağa başladılar. Amma kassa olaraq ən çox Amerika filmləri qazanırdı. Çünki o filmlərdə çoxlu bahalı aksiyalar həyata keçirirdilər. Tamaşaçı da təəccüb etməyi, qorxmağı sevir. Təbii olaraq gedib o filmlərə baxan adamlar artıq ağıllı italyan, fransız filmlərinə baxmırdılar. Musiqidə də elə bir şey baş verdi. Mən populyar musiqini “kvadrat yuva” üsulu ilə yazılmış musiqi adlandırıram. Keçmişdə pambığı kvadrat yuva üsulu ilə əkirdilər. Ora hesablanmış traktorlar var idi. Asan və çox yığılırdı pambıq.

- Siz də daha çox 90-cı illərdə yazdığınız pop mahnılarla parladınız.

- Yox, sadəcə tamaşaçı onları görürdü. Çünki efir ancaq o mahnıları verirdi. İnsanlar ciddi musiqi dinləmək istəmir. Görünür, ağır gəlir onlara. Çünki ciddi musiqini dinləmək bir az düşüncə tələb edir. Hazırlıq istəyir. İnsanlar gücənmək yox, istirahət etmək istəyirlər. Ona görə də əyləncə, şou konsertlərinə üz tuturlar. Bu da lazımdır. Zamanın tələbidir. Bütün dünyada belədir. Amma ümid edirəm ki, bir gün insanlar daha ağıllı şeylər axtarmağa, rəssamların sərgilərinə getməyə, yenidən ciddi ədəbiyyat oxumağa, ciddi musiqilər dinləməyə başlayacaq.

- Nə baş versə bu ola bilər?

- Doymaq. Yüngül musiqidən, əyləncədən doyandan, bezəndən sonra başqa şeylər axtarmağa başlayacaqlar. Bir baryer var. İnsanlar o baryeri keçə bilsə, bir okeana düşəcəklər və ordan çıxmaq istəməyəcəklər. İndi Allaha şükür, internetdə hər şey var. Yadıma gəlir o vaxt xalam xarici ölkəyə gedəndə ona siyahı yazırdım ki, mənə Bethovenin notlarını alıb gətirsin. İndi hər şey bir “tık”a bağlıdır. Bir toxunuşla möhtəşəm operalar əlinin altında olur. İtalyan operalarını dinləyəndə mən düşünürəm ki, insanlar görəsən niyə bunu dinləmirlər? Nə kasıbdır bu insanlar. Bu qədər havayı zənginlikdən niyə imtina edirlər? Baxırsan yekə oğlandı, dinlədiyi mahnı “Səhər saat 7-də/Qırmızı 07-də”... Cəmiyyət olaraq silkələnməliyik. Bunu isə insanlar özləri etməlidir.

- Bu gün Azərbaycanda peşəkar bəstəkar yetişirmi?

- Hər il Konservatoriya onlarla bəstəkar yetişdirir. Peşəkar bəstəkarların hamısı oturub evində əsər yazır.

- Amma peşəkar estrada mahnıları yaranmır. Bu gün ancaq qeyri-peşəkar insanların kor-təbii qoşduğu mahnıları eşidirik.

- Yazın də bunları. Yazın, tənqid edin. Kimdir o mahnıları, müğənniləri efirə buraxan? Bunun səbəbkarı bir az da radio və televiziya kanallarıdır. Televiziya və radio kanalları nəyi təbliğ edirsə, insanlar onu qəbul edir. Bu çox ağır problemdir.

- Bu problemi gərginləşdirən səbəblərdən biri də musiqi tənqidinin olmaması deyilmi? Söhbət intriqa xarakterli, atmacalı tənqiddən getmir təbii. Bunu edənlər var. Amma bu qalmaqal yaratmaqdan və həmin mahnıların daha da yayılmasından başqa heç nəyə xidmət etmir.

- Doğrudur. Musiqi tənqidiçisi yoxdur. Bunun da səbəbləri var. Bir nəfər tənqid edən kimi hamı tənqidçinin üstünə hücum edir. Amma bir nəfər tapılmır ki, tənqidçini müdafiə etsin. Həmkarları belə müdafiə etmir, kənara çəkilirlər. Bunu daha çox Bəstəkarlar İttifaqı etməlidir. Orda da hazırda mahnıları analiz edən şəxs yoxdur. Sovet dövründə Bəstəkarlar İttifaqının bir sözü Prezident fərmanına bərabər idi. Bir rəyi ilə bütün televiziya işçiləri təşvişə düşürdü. Çünki bilirdilər ki, hökumət Bəstəkarlar İttifaqının mövqeyini dinləyir. İndi Bəstəkarlar İttifaqı ictimai təşkilatdır və onun televiziya, radio kanallarına təsir edə biləcək gücü yoxdur. Bir çox tanıdığım insan mənə deyir, geri qayıt, bu problemləri qaydasına sal. Bəlkə də nə zamansa dönəcəyəm Azərbaycana. Amma mən təkbaşına buraları düzəldə bilmərəm, mənə heç o imkanı da verməzlər. Bu, bir adamın bacaracağı iş deyil.

- Bu gün Azərbaycan musiqisinin vəziyyəti nə yerdədi sizin baxış bucağınızda?

- Cəmiyyət nə yerdədirsə, mahnımız da o yerdədi. Çünki cəmiyyətin ümumi vəziyyəti gətirib bizi bu yerə. Mahnı təsərrüfatı birbaşa cəmiyyətin həyatına bağlı olan bir şeydir və onu idarə etmək lazımdır. İdarə etmək üçün də istəmək lazımdır. Niyə istəsinlər? Niyə başlarını ağrıtsınlar? Gedir də belə. Bax o “gedir belə” olmamalıdır. Mən öz tərəfimdən gücüm çatanı edirəm. Gücüm əsərlər yazmağa çatır,yazıram.

- Sanki Türkiyəyə gedəndən sonra məhsuldarlığınız daha da artdı. Yoxsa mənə belə gəlir?

- Onu doğru dedin. Ciddi əsərlər burda olanda da yazırdım, amma məhsuldarlığım ora gedəndən sonra artdı.

- Burda sizə nə mane olurdu?

- Sakit deyildim. Mənəvi yüküm, yorğunluğum, stressim, əsəbim çox idi. Vaxtım az qalırdı. Orda vaxtım çoxdur, mühitim sakitdir. İşə gedirəm. Həftədə 6 saat dərsim var. Günə 1 saat düşür. Bəzən qohumlarım soruşur ki, sən orda nə işlə məşğulsan. Deyirəm, mən orda istirahət edirəm, üstəlik buna görə mənə pul da verirlər. Təbii ki, orda yazdığım əsərləri burdan gedəndə beynimdə aparmışdım. Ömrüm boyu yazmaq istədiyim əsərlər idi. Amma burda yüklü idim. İçimdən yük götürüldü. Əsəblərim sakitləşdi. Musiqi əsəri yazmaq üçün insan gərək sakit olsun. Yaradıcılıq pul kimi sakitliyi sevir. Çox sevincli, xoşbəxt olanda da heç nə yaza bilmirsən. Sakit olmalısan ki, içindəki bütün güc əsərə sərf olunsun. Əsəri mükəmməl edən şey nədir? Ramiz Rövşən deyir ki, mən bir şeiri yazmaq üçün gərək köklənəm. Doğru ifadə edib. İnsan özünü işə hazırlamalıdır. Gücənməlidir. Onun üçün də güc lazımdır. Sənətkar o gücü toplantılarda, mitinqlərdə, mübahisələrdə keçirəndə sənət əsəri yaratmağa gücü-qüvvəsi qalmır. Orda belə şeylər yoxdur. Bir çox ciddi əsərlər yazdım. Hələ ən böyük bir əsər də var əlimdə. Bitmədiyi üçün elan etmirəm.

- Şöhrət sizin üçün nədir?

- Çox maraqlıdır gəncliyimdə əsərlərim Konservatoriyanın salonunda səslənəndə binadan çölə çıxırdım. İstəmirdim məni görsünlər. Mənim tanınmaq, görünməklə bağlı həmişə kompleksim olub. Mənə baxmaqlarını istəmirdim. Bu gün də insanlardan qaçmaq istəyimin səbəbini tapa bilmirəm. Az da olsa, hələ də qalıb o kompleks məndə. Şöhrət deyilən şeyin mənim üçün heç bir dəyəri yoxdur. Mənim şöhrətim var, ya yoxdur, inan ki, vecimə deyil. Əsərlərimin ən böyük tənqidçisi özüməm. Heç vaxt şöhrət arxasınca qaçmamışam. Nə ordenim var, nə medalım.

- Amma fəxri adınız var.

- O adı mənə Elçibəy verib. Fəxri ad almağımın maraqlı bir tarixçəsi var. O vaxt fəxri adlar indiki kimi, necə gəldi, kimə gəldi paylanmırdı. Sovet hökuməti dağılandan, müstəqil Azərbaycan dövləti yaranandan sonra ölkədə ilk fəxri adı alan sənətçi mən olmuşam. Hadisə belə olub ki, həmin il hökumətdə fəxri ad komissiyası yaradılmışdı. O komissiyanın üzvlərindən biri sonralar mənə danışdı bunu. Bir qalaq qovluq təqdim olunub komissiyaya. Bir-bir oxuyub adları, soruşublar: filankəs kimdi, tanınırmı, fəaliyyəti nədir? Baxıblar ki, təqdim olunan insanların heç birini xalq tanımır. Qalıblar fikirləşə-fikirləşə ki, kimə versinlər fəxri adı. Qovluqdakı adların heç biri fəxri ad kriteriyasına uyğun gəlmir. Birdən mənim “Əsgər marşım” yada düşüb. Deyiblər, elə Cavanşir Quliyevə verək. Mənim heç nədən xəbərim yox idi. Fəxri adla bağlı fərman açıqlananda mən Şəkidə bir dostumun evində qonaq idim. Televizor da açıq idi. Çünki ölkədə müharibə gedirdi. Cəbhədən xəbər gözləyirdik. Xəbərlərin axşam buraxılışında adımı eşitdim, təəccüb etdim. Ən maraqlısı isə o idi ki, həmin il ölkədə fəxri ad alan yeganə insan idim. Heç kimə fəxri ad verilməmişdi. İnanırsan Bəstəkarlar İttifaqında heç kim məni təbrik etmədi. Mənə nifrətlə baxırdılar.

- Fəxri adlarla, dövlət mükafatları ilə bağlı mövqeyiniz yenə əvvəlki kimidir?

- Əbədidir. Mənim üçün fəxri adlar çox mənasız bir şeydir. İnsan ölüb gedəndən sonra o medallar yalnız ailədə qalacaq. Gəlib-gedənlərinə göstərib deyəcəklər, bizim babamız xalq artisti, xalq yazıçısı olub. Sual verəcəklər: kim olub baban, nə yazıb? İllər sonra fəxri ad alan yazıçını, musiqiçini, aktyoru heç kim tanımırsa, bu faciədir. Azərbaycanda, içində mən də daxil olmaqla, verilən fəxri adların ləğvini istəyirəm. Anlamı yoxdur. Bəzi sənət adamları üçün anlamı var. Çünki ortada sənətləri yoxdur. Sadəcə ad var. Özünü təqdim edəndə “Mən xalq artistiyəm” deyir. Fəxri ad siyasətini sənətkarları əldə saxlamaq üçün Stalin yaradıb. O adın arxasında imtiyazlar var idi və kim sovet hakimiyyətinə qulluq edirdisə, o imtiyazlardan istifadə edirdi. İndi bu adın arxasında heç nə yoxdu. 100 manat pul verirlər, vəssalam. Ona görə həmişə deyirəm, o adlar boş şeydir. Təsəvvür edin, Fərman çıxdı, fəxri adlar ləğv olundu. Nələr baş verəcək? Hər kəs öz yerində oturacaq. Dəyərlilər yuxarıda duracaq, dəyərsizlər aşağıda. Amma indi hamısı eyni pillədədir. Xalq onsuz da sənətkara dəyərini verir. Ramiz Rövşən son iyirmi ildə onsuz da xalq şairi idi. Həm tanıyırdılar, həm sevilirdi. Amma xalq şairləri var ki, xalq onun bir şeirini də oxumayıb, bilmir.

Füzulinin. Nəsiminin, Cəfər Cabbarlının, Sabirin heç bir fəxri adı olmayıb. Amma Məmməd Səid Ordubadinin, Süleyman Rüstəmin və başqalarının mükafatları çox idi. Nə oldu? Məmməd Səid Ordubadini indi oxuyan varmı?

- Türkiyədə sizi bəstəkar kimi nə qədər tanıyırlar?

- Onlar heç öz bəstəkarlarını tanımırlar. Bizdə daha çox tanıyırlar. Çünki bizim cəmiyyətimiz onlarla müqayisədə çox kiçikdir. Keçmişdə bir neçə böyük bəstəkarları olub, onları tanıyırlar. O da əsərlərini bilmirlər, eləcə ad olaraq tanıyırlar.

- Kütlə tərəfindən demirdim, musiqi mühitində tanınırsınızmı?

- Türkiyədə bəstəkarlarla bağlı ciddi musiqi camiəsi yoxdur. Ona görə Türkiyə mövzusunda ciddi əsərləri başqa ölkələrdən olan bəstəkarlar yazıb. Məsələn, Çanaqqala haqqında əsəri Vasif Adıgözəlov yazıb. Türklər yaza bilmədi. Düzdü, zamanında Atatürk altı istedadlı gənci oxumaq üçün Avropaya göndərmişdi. Adnan Sayqun da onların arasında idi. Atatürkün dövründə həmin altı bəstəkar bir neçə balet, opera yazdı. Amma davamı gəlmədi. Çünki orda bəstəkarlıq məktəbi yoxdu. Qura bilməyiblər. Bizdə də ruslar yaratdı. Ruslara da yəhudilər, almanlar qurub zamanında. Bizdə musiqi məktəbləri var. Uşaq beş yaşından gedir musiqi məktəbinə, 23 yaşına kimi oxuyur. Orda dövlətə bağlı uşaq musiqi məktəbləri yoxdur. Özəl musiqi məktəbləri, bir də Gözəl Sənətlər Kollecləri var. Sistem qurulmayıb orda. Niyə? Çünki onların Üzeyir bəyi olmayıb. Allah ünvanı yanlış yazdı, Üzeyir bəy bizə gəldi və musiqi təsərrüfatını qurdu. O sistemin nəticəsində bizdə bəstəkarlar yetişdi. 20-ci əsrdə Azərbaycanda yetişən keyfiyyətli bəstəkar sayı dünyanın heç bir yerində yoxdur. Türkiyədə bu sistem olmadığı üçün əsər də yoxdu, əsər olmadığına görə, insanlar arasında peşəkar bəstəkarın fərqini çox az adam bilir. Bizdə indi olduğu kimi, hər mahnı qoşana bəstəkar deyirlər. Yəni bu xəstəlik orda da var. Türk sənət musiqisini yaradanların demək olar ki, əksəriyyəti musiqi alətlərində ifa edən musiqiçilər olub. Onların hamısına bəstəkar deyirlər.

- Çox maraqlı mövzuya toxunmuşuq. Bu gün meydanda özünə bəstəkar deyən bir çox insan var. Hansı ki, o mahnıların ömrü uzun olmur. Mahnı qoşanla bəstəkarın arasındakı ən vacib fərq nədir?

- Avropa tipli musiqilər yaradan insanlara bəstəkar deyirik biz. Bu peşəni bizə Avropadan Üzeyir bəy gətirdi. Ona qədər Azərbaycanda “Qaragilə”, “Sona bülbüllər” tipli bir sıra mahnılar yaranmışdı. Sonralar da oldu. Onlar da dəyərlidir. Təbii ki, musiqi yaradıblar. Amma həmin musiqilər mahnıdan o tərəfə keçə bilmir. Çünki savadla yazılmayıb. Avropa tipli bəstəkar olmaq üçün çoxlu musiqi biliyinin cəmləndiyi bilgi torbası olmalıdır insan. Bizdə aləm qarışıb. Hamı bəstəkar adlanmaq istəyir. Adlanmaq istəyirsənsə, əvvəlcə ol. Olmadığın şeyin davasını necə etmək olar? Biz beş-altı nəfər hələ 90-cı illərdə yazırdıq ki, bunun axırı yaxşı olmayacaq. Ayırmaq lazımdır. Onda da bizdən inciyirdilər ki, bizim yaşamağımızıistəmirsiniz.

- Bir çox müğənni sizin mahnılarınızla ulduz olub. Xüsusilə Aygün Kazımova, Brilyant Dadaşova, Zülfiyyə Xanbabayeva. Hamısı xalq artistidi. Münasibətləriniz necədir hazırda?

- Hamısı bax bu gördüyün studiyada ulduz olublar. Yaxşıdır. Tez-tez olmasa da danışırıq, əlaqə saxlayırıq. Brilyant üçün yeni bir mahnı yazmışam hətta. Görüşməliyik, gəlib oxusun. Mən onlara ifa etdiyi mahnıların heç birini pul ilə satmamışam. Ümumiyyətlə, mahnımı oxumağını istədiyim müğənnidən pul almıram. Amma məndən mahnı istəyənlərlərdən alıram.

- Qışda sizinlə danışanda səhhətinizdə ciddi problem olduğunu demişdiniz. İndi necədir vəziyyətiniz?

- Nisbətən yaxşıyam. Dünyada çox nadir xəstəliklərdən biri ilə mübarizə aparıram. Hansı ki, 500 mində bir adamda olur. Autoimmun xəstəliyidir bu. Nədir bu xəstəliyin göstəricisi. İmmunitet sisteminin başı xarab olub sahibinə hücum etməyə başlayır. Məni qorumaq əvəzinə ziyan verir. Qısacası bədənimdə olan aşırı immunitetlə mübarizə aparıram.

- Bu xəstəliyin fəsadları nədir?

- Fəsadları çoxdur. Məndə dəridə qaşınma və suluqlu səpkilərlə başladı. Xəstəliyə qarşı aldığım müalicələr, qəbul etdiyim dərmanlar digər orqanlarımı tədricən sıradan çıxara bilər. Bu xəstəliyin nəticəsi şərti olaraq ölümdür. Təhlükəli xəstəlikdir. Heç vaxt sağalmır. Sadəcə aparılan müalicələrlə bir müddətlik yuxuya gedir. Ömürlük mənim qardaşımdır artıq bu xəstəlik.

- Ən insani duyğulardan biri də qorxudur. Yaşlandıqca qorxular azalır, yoxsa çoxalır?

- İnsan yaşlandıqca qorxular azalır. Çünki insanın araşdırmaq, analiz etmək ustalığı çoxalır. İnsan müdirikləşir, sakitləşir. Həyatında və ətrafda baş verənləri qəbul edir. Çünki keçmiş həyatı ona bir çox şeylər öyrədir və hadisələri qəbul etmək bacarığı verir. Yaxınlaşan ölümü, dünyadan köçmə hadisəsini yavaş-yavaş qəbul etməyə başlayır. Sakitcə o anı gözləyir. Məndə belədir. Hazırda qorxu hissim yoxdur.